Matsalolin da ke tattare da yawancin ma’aikatu, masana’antu, cibiyoyi da hukumomi ba komi ba ne face matsalar rashin sanin dabi’un dan Adam. dabi’a aba ce me wahalan sha’ani, kadan ne daga cikin mutane su ke yin mu’amala da mutum a lokaci guda kuma su ke karantar dabi’arsa. Sau da yawa kawai mu’amala da fankon mutum mu ke yi, ba tare da nazarin dabi’arsa dangane da abubuwa ba.
dabi’ar mutum ne ke taimakonsa ya fassara yanayi, kuma duk ta yadda ya yi fassaran yanayi a haka zai tafiyar da shi, kuma da wannan fassarar ne zai duba ya gani shin wacce irin mu’amala zai yi a dai dai lokacin.
dabi’un mutane sun bambanta, sai dai a wasu lokutan a kan samu wani babban al’amari wanda ke zama sanadin haifarwa da mutane dabi’a iri guda. Misali a nan shi ne, a shekarar 2003 lokacin da qasar Amurka ta shirya za ta yaqi qasar Iraqi, mutanen qasar Amurka sun yi ta zanga zangan Allah wadai da wannan yaqi da a ke son gabatarwa. Wannan ya nuna mana cewa, mutanen Amurka sun gaji da yaqe yaqen da qasar ke shiga, saboda haka yawan yaqin da qasarsu ke yi sai ya haifar musu da dabi’ar qin jinin yaqi.
Akwai wasu abubuwa da dabi’ar mutum ne kadai ke kai shi ga aikata su. Na farko, dabia ce kadai ke sa mu qaunaci mutum ko mu qi shi, ita ke sa mu ji mu na son wasu gungun mutane ko qungiya. Haka nan dabi’arka ce kadai za ta iya zartarwa ka danganta kanka da qungiya; kamar misali idan dabi’arka ba ta qaunar tsiraici da kallon batsa, babu yadda za a yi ka kasance ma’abocin kallon fima fiman da ‘yan Kudancin Nijeriya ke yi a yanzu ‘Nigerian Films’, saboda dabi’arka ba ta son kallon irinsu, ko da bisa kuskure ka zo inda a ke kallo, yanayin fuskarka da yadda ka ke yi, zai nuna cewa ka ginu da dabi’ar qin irin wannan fima fimai.
Na biyu shi ne, da dabi’a mutum ke dubawa ya ga shin idan ya aikata wani aiki me zai biyo baya? A nan za mu iya cewa saboda son biyan buqatar mutum ya na iya aikata dabi’un da zasu kai shi ga cimma muradunsa . Misali, mutumin da ya hango diyar wani ya na so, zai yi qoqarin ko ta wanne hali ya riqa aikata dabi’u masu kyau a wuraren da ya ke tsammanin mahaifin yarinyar ko wasu makusantanshi. Ba kawai biyan buqatun mutum ba, da dabi’a mutum ke kiyaye abubuwan da za su iya kasancewa barazana gare shi. Misali a nan shi ne, bayan da a ka samu sabuwar gwamnati a Nijeriya; da yawan manyan mutane sun fara sassauta dabi’unsu na almubazaranci, da almundahana saboda gudun kar Shugaban qasa Buhari ya yi sukuwa a kansu. Wannan dabi’ar ta ginu ne saboda tsoro.
Na uku, a sau da yawa za ka ga wasu mutane na aikata abu babu kyawun gani. Su a wurinsu dabi’arsu ce ke nuna musu cewa wannan abu da su ke aikatawa dai dai ne. Abu daya ne ke dai daita dabi’ar mutum zuwa mai kyau kuma ta-gari, shi ne ilmi. Ilmi na da muhimmancin gaske wurin tasiri ga dabi’ar mutum. Misali a nan shi ne, za ka ga mutumin da bai je makarantar jami’a ba ko gaba da sakandare, zai tashi da wata irin dabi’a ta gani – gani ga duk wata qabila da ba ta shi ba. Amma a lokacin da mutum ya samu damar halartar makarantun gaba da jami’a, inda kusan kowacce qabila ta na da ‘ya ‘yanta a matsayin dalibai, bayan dogon lokacin da mutum zai dauka ya na karatu tare da mu’amala da mutane daga qabilu daban daban, za ka ga ya samu chanji a dabi’arsa daga qin jini ko gani – gani ga wasu qabilun da ba nashi ba.
Na hudu, dabi’ar mutum ne ke ba shi dama ya bayyanawa duniya ko shi wanene, dabi’arsa ce ke ba shi daman bayyana al’adarshi da irin halayenshi. Kamar misali, a shekarun baya da su ka shude a jihar Kano, idan ka ga mutum da jar hula, babu tantama wannan jar hula na alamta qauna ne ko shauqin Malam Aminu Kano. A yanzu kuma idan ka ga mutum da hula a Kano, mutane na saurin fassara shi ne da kasancewa dan Kwankwasiyya. Wannan ne ya sa da yawan dattawa (tsofaffi) a cikin garin Kano su ka watsar da jajayen hulunansu (Na Malam Aminu Kano) saboda su ba’yan kwankwasiyya ba ne, kuma ba su so a fassara su a haka.
Duk da dabi’a ba wata aba ba ce da a ke iya gani da ido, ko a taba, amma a na iya auna ta. Wannan ba sabon abu ba ne. idan ka na so ka fahimci inda dabi’ar mutum ta dosa dangane da wani al’amari bari ka ji yadda a ke auna dabi’a. Akwai wasu hanyoyin auna dabi’a da yawan gaske wadanda mu ke amfani da su, amma mafi sauqin ciki zan yi bayani a kai.
Kamar misali, ka na so ka fahimci shin menene ra’ayin mutum dangane da auren zawarawa da wasu gwamnoni ke bayarwa. Sai ka yi mishi tambaya kamar haka; Shin ka na goyon bayan auren zawaran da gwamnati ke jagoranta? Kai za ka qayyade amsoshin da mai amsawa zai zaba, ba wai za ka barshi ya yi ta zubo bayani ba ne. misali sai ka bashi zabi biyu; Eh ko A’a.
Duk amsar da wanda a ka tambaya ya zaba a cikin biyun, da su za ka auna dabi’arsa dangane da auren zawarawa. Idan ya zabi EH. Shi kenan ka gano cewa dabi’arsa dangane da auren zawarawa ta goyon baya ce, wannan zai sa ba za ka riqa fargabar yin maganan auren zawarawa da shi ba, musamman muhimmancinshi da kuma amfaninshi. Idan kuma ya zabi A’A, ya na nuna dabi’arsa ba ta qaunar auren zawarawan da a ke yi, shi zai sa ka kiyaye yawan matsawa a kan auren zawarawa a duk wata tattaunawarka ko mu’amalarka da wannan mutumin. Mu hadu mako mai zuwa
No comments:
Post a Comment